vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد ارسطا در جلسه سيزدهم درس خارج فقه سیاسی که آبان 98 در مسجد امام سجاد(ع) پردیسان برگزار شد، با اشاره به آيه 41 سوره يونس گفت: برخی برای عدم دلالت آيه 104 سوره آل عمران بر وجوب امر به معروف به آيه 41 سوره يونس استناد كردند و گفتند وظیفه مومن، برائت زبانی است نه چیز دیگر. وظیفه دیگری بر دوش پیامبرخدا نیست.

وی در ادامه گفت: اينكه برخي در تأييد تعارض به مسأله نسخ اين آيه با آيات جهاد و قتال استناد كردند، درست نيست زيرا این آیه مختص زمان مکه است زیرا در مکه دولت نبوده و دستور به قتال نبود. ثانيا اين آيه همانند آيه 108 سوره يوسف اولين گام در مواجهه با دشمن را مرزبندی با او بيان می كند.

خلاصه جلسه گذشته

حجت الاسلام والمسلمین ارسطا در جلسه گذشته در ابتدا آيه لا اكراه في الدين را مورد مداقه قرار داد و سپس بحث جهاد ابتدايی و هدف از قتال را بيان كرد و گفت: هدف از جهاد ابتدایی اين است كه اسلام در جامعه توسعه پیدا کند.

وی در ادامه به بحث ارتداد پرداخت و گفت: برخی حكم ارتداد را مخالف آيه لااكراه فی الدين و آزادی بيان می دانند در حالی كه مرتد هنگامی اعدام می شود كه معارف اسلامی بر او عرضه شده اما با عناد و دشمنی با اسلام آن را نمی پذيرد.

اهم مطالب مطرح شده در این جلسه را در ادامه می‌خوانید:

بسم الله الرحمن الرحیم

آیه 41 سوره یونس سومین تعارض با آیه 104 سوره آل عمران

وَ إِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمّا تَعْمَلُونَ ﴿یونس، 41 ﴾ و اگر تو را تکذیب کردند [تا آنجا که از ایمان آوردنشان ناامید شدی] بگو: عمل من برای من وعمل شما برای شماست، شما از آنچه من انجام می دهم، بیزارید، ومن از آنچه شما انجام می دهید، بیزارم.

در آیه خداوند پیامبرش را دستور می دهد که هر کس عملی دارد که مربوط به خودش است. وظیفه مومن، برائت زبانی است نه چیز دیگر. وظیفه دیگری بر دوش پیامبرخدا نیست. موید این بیان این است که برخی گفته اند این آیه منسوخ به آیات جهاد و قتال.

پاسخ این احتمال:

پذیرش نسخ ممکن نیست؛ زیرا انما یصار الیه فیما لم یکن لغیره وجه. اما اگر راه عقلایی برای جمع وجود داشته باشد؛ باید ابتدا جمع را مقدم کنیم. پذیرش نسخ نیاز به دلیل قطعی دارد زیرا اسلام دین جاودانه است و انتظار می رود که آیاتش جهانی و ابدی باشد مگر در صورت دلیل قطعی .

این خطاب به پیامبرخداست که پس آشنایی کافران به دین حق، آنان را به سوی دین حق دعوت کردی، مانند این آیه «قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ ۚ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي ۖ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿يوسف، 108 ﴾ بگو: این طریقه و راه من است که من و هر کس پیرو من است بر پایه بصیرت و بینایی به سوی خدا دعوت می کنیم، و خدا از هر عیب و نقصی منزّه است و من از مشرکان نیستم. و در این دعوت آنچه که وظیفه تو بود انجام دادی، ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر کردی اما در عین حال کفار به انحراف خود، اصرار داشتند، اولین قدم تو اعلام موضع است.

قوله تعالى: إِنْ کَذَّبُوکَ فَقُلْ لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ إلى آخر الآیة، تلقین للتبری على تقدیر تکذیبهم له، و هو من مراتب الانتصار للحق ممن انتهض لإحیائه فالطریق هو حمل الناس علیه إن حملوا و إلا فالتبری منهم لئلا یحملوه على باطلهم. و قوله أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِیءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ «تفسیر لقوله لي عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ»[1] این روش در ارشاد کفار، حجت بالغه است که کفار نگویند اگر پیامبرخدا اینگونه با ما رفتار می کرد ما ایمان می آوریدم. بلاغ مبین باید از همه راه ها استفاده شود.

ثانیا: اثبات شئ نفی ما عدا نمی کند، این اولین قدم است.

ثالثا: دستور به قتال ، مطلق و بدون قید و شرط نیست. وَ قاتِلُوهُمْ حَتّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ اَلدِّینُ لِلّهِ فَإِنِ اِنْتَهَوْا فَلا عُدْوانَ إِلاّ عَلَى اَلظّالِمِینَ ﴿البقرة، 193 ﴾ و با آنان بجنگید تا فتنه ای [چون شرک، بت پرستی و حاکمیّت کفّار] بر جای نماند و دین فقط ویژه خدا باشد.

پس اگر بازایستند [به جنگ با آنان پایان دهید و از آن پس] تجاوزی جز بر ضد ستمکاران جایز نیست.وَ قاتِلُوهُمْ حَتّى لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ اَلدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ فَإِنِ اِنْتَهَوْا فَإِنَّ اَللّهَ بِما یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ ﴿الأنفال، 39 ﴾ و با آنان بجنگید تا هیچ نوع فساد و فتنه [و خونریزی وناامنی] بر جا نماند، و دین [در سراسر گیتی] ویژه خدا شود؛ پس اگر از فتنه بازایستند [با آنان نجنگید] زیرا خدا به آنچه انجام می دهند، بیناست. قتال مشروط به وجود فتنه است اما با نبود فتنه، دست از قتال برداشته می شود.

از این بیان فهمیده می شود که این آیه را مختص زمان مکه بدانیم زیرا در مکه دولت نبوده و دستور به قتال نبود. نه اینکه بگوئیم این دستور مخصوص زمان مکه است. اما در مدینه دستور جدیدی خواهد آمد.

آیات دیگری مضمون آیه 41 یونس، سوره کافرون است و آیه 104 سوره انعام است. قَدْ جَاءَكُمْ بَصَائِرُ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ عَمِيَ فَعَلَيْهَا ۚ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِحَفِيظٍ[2] بی تردید برای شما از سوی پروردگارتان دلایلی روشن آمده، پس هر که  [به وسیله آن دلایل بینا شود وئحقایق را با چشم دل] ببیند به سود خود اوست و هر که  [با پشت کردن به دلایل] کوردل شود [و از دیدن حقایق محروم گردد] به زیان خود اوست،  [وظیفه من ابلاغ پیام خداست] و بر شما حافظ و نگهبان نیستم.

و آیه 44 سوره روم «مَنْ كَفَرَ فَعَلَيْهِ كُفْرُهُ ۖ وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِأَنْفُسِهِمْ يَمْهَدُونَ» کسانی که کافر شوند کفرشان به زیان خود آنان است، و آنان که کار شایسته انجام دهند، [بستر امن و آسایشی و اقامت گاه جاویدی] برای خود آماده می کنند.

همین طور آیه يونس، 108 «قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ فَمَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ ۖ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا ۖ وَمَا أَنَا عَلَيْكُمْ بِوَكِيلٍ» بگو: ای مردم! یقین ا حق از سوی پروردگارتان برای شما آمد؛ پس هر که هدایت یابد، فقط به سود خود هدایت می یابد و هر که گمراه گردد، فقط به زیان خود گمراه می شود، و من نگهبان شما نیستم.

تمام این آیات دال بر این است که جزای عمل اختیاری هر کسی متوجه خود اوست و در صدد نفی امر به معروف و نهی از منکر نیست.

همانطور که خداوند می فرماید: « قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ ۚ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا ۚ وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ۚ ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ»[3] بگو: آیا جز خدا پروردگاری بجویم در حالی که او پروردگار هر چیزی است؟! و هیچ کس جز به زیان خود [عمل زشتی] مرتکب نمی شود، و هیچ سنگین باری بار گناه دیگری را بر نمی دارد؛ سپس بازگشت همه شما به سوی پروردگارتان خواهد بود، پس شما را به [حقّانیّت] آنچه درباره آن [با مردم مؤمن] اختلاف می کردید، آگاه می کند.

این قاعده عقلی و نقلی است و تخصیص بردار نیست. با این قاعده روایات خلاف این باید دقت شود مانند این که در برخی روایات دارد که ولدالزنا هیچ گاه وارد بهشت نمی شود. گنه کرد در بلخ آهنگری ....

و همین طور آیه سبا، 25 «قُلْ لَا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ» بگو: شما از گناه ما بازخواست نخواهید شد، و ما هم از آنچه شما انجام می دهید، بازخواست نخواهیم شد.

کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ اَلْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لَوْ آمَنَ أَهْلُ اَلْکِتا بِ

لَکانَ خَیْراً لَهُمْ مِنْهُمُ اَلْمُؤْمِنُونَ وَ أَکْثَرُهُمُ اَلْفاسِقُونَ ﴿آل عمران، 110 ﴾ شما بهترین امتی هستید که ]برای اصلاح جوامع انسانی[ پدیدار شده اید، به کار شایسته و پسندیده فرمان می دهید و از کار ناپسند و زشت بازمی دارید، و [از روی تحقیق، معرفت، صدق و اخلاص] به خدا ایمان می آورید. و اگر اهل کتاب ایمان می آوردند قطعاً برای آنان بهتر بود؛ برخی از آنان مؤمن [به قرآن و پیامبرند] و بیشترشان فاسقند.

سیر بحث:

1 . نگاه اجمالی به آیه

2 . بیان نکات مفسرین و سوالات در متن مفسرین

3 . تفسیر روشن از آیه

معنای اجمالی آیه:

کنتم: یعنی شما بهترین امت هستید،

اخرجت ای ظهرت، خداوند شما را ظاهر کرده برای نفع مردم

وجه خیریت:

1 . امر به معروف

2 . نهی از منکر

3 . ایمان به خدا

بیان مفسرین:

دو دیدگاه در بین مفسیرین وجود دارد که دال بر وجوب دانسته یا ندانسته اند.

مفسرین قائل به دلالت آيه بر وجوب امر به معروف و نهی از منکر:

1. فاضل مقداد در کنزالعرفان فی فقه القرآن ج 10؛

2. آیت الله سید صادق روحانی جز شاگردان مطرح آیت الله خویی بوده است. منقول است که مرحوم خویی نامه در وصف ایشان نوشته است کبیر فی علمه و صغیر فی جسمه (چاپ 40 جلدی) ج 19 ص 276 کتاب دارد به نام فقه الصادق که قبل از انقلاب چاپ و بعد از انقلاب تجدید شد.

3. مبانی منهاج الصالحین نوشته آیت الله سید تقی قمی؛

4. شیخ مفید در المقنعه ص 808؛

5. میر عبدالفتح جرجانی کتابی درباره آیات الاحکام به نام تفسیر شاهی به زبان فارسی؛

6. آیت الله نوری همدانی کتاب الامر بالمعروف ص 12.

قائلان عدم دال آیه بر وجوب:

1. آیت الله خرازی در کتاب امر به معروف و نهی از منکر ص 17؛

2. آیت الله شیخ باقر ایراونی دروس تمهیدیه فی الفقه الستدلالی در کتاب آیات الاحکام ایشان آمده است. ازشاگردان شهید صدر، در نجف هستند.

3. استاد سیفی مازندرانی در کتاب دلیل تحریر الوسیله کتاب الامر بالمعروف ص 44؛

4. صاحب مواهب الرحمان مرحوم سبزواری ذیل آیه درباره دلالت بر وجوب و عدم وجوب نظری نداده است.

دو سوال درباره آیه:

1 . دلیل تقدیم امر به معروف و نهی از منکر بر ایمان خدا چیست؟

2 . آیا امت اسلامی بهترین امت اسلامی هستند در حالی که همین امت ائمه علیهم السلام را به شهادت

رساندند./906/229/ح

متن تقریر از كانال استاد ارسطا

پی نوشت:

[1]. المیزان فی تفسیر القرآن ج 10 ص 68

[2]. الأ نعام، 104

[3]. الأ نعام، 164